Bhagavad Gita: Chapter 7

Bhagavad Gita: Chapter 7

ज्ञान—विज्ञान—योग
(The Yoga of Wisdom and Realization)

Lord Brahma bowing down to Krishna after knowing Him to be the Supreme God and the Greatest of all

श्री भगवानुवाच:

मय्यासक्तमनाः पार्थ योगं युञ्जन्मदाश्रयः ।
असंशयं समग्रं मां यथा ज्ञास्यसि तच्छृणु ।।१।।

ममा चित्त दिई पार्थ ! मनिम्ति योगमा जुटी ।
“म” नै सम्पूर्ण निःशंक, जान्ने जे छ सुन त्यही ।।१।।

O Arjuna, hear how you shall without doubt know Me fully, with the mind intent on Me, practicing Yoga and taking refuge in Me.

ज्ञानं तेऽहं सविज्ञानमिदं वक्ष्याम्यशेषतः ।
यज्ज्ञात्वा नेह भूयोऽन्यज्ज्ञातव्यमवशिष्यते ।।२।।

तिमीलाई म यो ज्ञान, भन्छु विस्तारमा सबै ।
जुन जानी यहाँ फेरि, जान्न बाँकी रहन्न क्यै ।।२।।

I shall declare to you in full this knowledge combined with direct realization, after knowing which nothing more here remains to be known.

मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद्यतति सिद्धये ।
यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मां वेत्ति तत्त्वतः ।।३।।

हजारौँ नरमा कोही, सिद्धिको यत्न गर्दछ ।
सिद्धमा पनि कोही नै, “म” बुझ्छ तत्वपूर्वक ।।३।।

Among thousands of men, one may endeavor for perfection, and of those who have achieved perfection, hardly one knows Me in essence.

भूमिरापोऽनलो वायुः खं मनो बुद्धिरेव च ।
अहङ्कार इतीयं मे भिन्ना प्रकृतिरष्टधा ।।४।।

पृथ्वी; पानी; वायु; आगो, आकाश; मन; बुद्धि र ।
अहं विभिन्न यी आठ, मेरा प्रकृति हुन् सब ।।४।।

Earth, water, fire, air, ether, mind, intellect and egoism; thus is My Nature divided eight-fold.

अपरेयमितस्त्वन्यां प्रकृतिं विद्धि मे पराम् ।
जीवभूतां महाबाहो ययेदं धार्यते जगत् ।।५।।

यी त हुन् अपरा पार्थ ! यी भन्दा छन् अरू परा ।
ती जीवरूप हुन् जान, टिक्छ यो दुनियाँ जहाँ ।।५।।

This is the inferior Prakriti (Nature), O mighty-armed (Arjuna)! Know you as different from it My higher Prakriti, the very life-element by which this world is upheld.

एतद्योनीनि भूतानि सर्वाणीत्युपधारय ।
अहं कृत्स्नस्य जगतः प्रभवः प्रलयस्तथा ।।६।।

प्राणी सम्पूर्ण उब्जिन्छन्, यी दुबैबाट यो बुझ ।
म नै सारा जगत्को हुँ, उत्पति; लय अर्जुन ।।६।।

Know that these two Natures of Mine are the womb of all beings. So, I am the source and dissolution of the whole universe.

मत्तः परतरं नान्यत्किञ्चिदस्ति धनञ्जय ।
मयि सर्वमिदं प्रोतं सूत्रे मणिगणा इव ।।७।।

म भन्दा पर केही छैन, छैन अर्को धनंजय !
उनिएको छ यो मैमा, धागामा मणि झैँ सब ।।७।।

There is nothing whatsoever higher than Me, O Arjuna! All this is strung on Me as clusters of gems on a string.
[Meaning: Lord alone is the cause of the universe.]

रसोऽहमप्सु कौन्तेय प्रभास्मि शशिसूर्ययोः ।
प्रणवः सर्ववेदेषु शब्दः खे पौरुषं नृषु ।।८।।

म नै हुँ रस प्राणिमा, प्रकाश जून—घाममा ।
ॐ वेदमा, आकाशमा शब्द, पुरुषत्व मनुष्यमा ।।८।।

I am the sapidity in water, O Arjuna! I am the light in the moon and the sun, I am the syllable Om in all the Vedas, sound in ether, and virility in men.

पुण्यो गन्धः पृथिव्यां च तेजश्चास्मि विभावसौ ।
जीवनं सर्वभूतेषु तपश्चास्मि तपस्विषु ।।९।।

पवित्र गन्ध पृथ्वीमा, आगामा तेज हुँ तथा ।
प्राणी सम्पूर्णमा जीव, तपस्वीमा तपस्विता ।।९।।

I am the sweet fragrance in earth and the brilliance in fire, the life in all beings, and I am austerity in ascetics.

बीजं मां सर्वभूतानां विद्धि पार्थ सनातनम् ।
बुद्धिर्बुद्धिमतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम् ।।१०।।

म सबै प्राणीमा पार्थ ! जान बीज सनातन ।
बुद्धिमान्को म नै बुद्धि, तेजिलाको हूँ तेज म ।।१०।।

Know Me, O Arjuna, as the eternal seed of all beings. I am the intelligence of the intelligent, the splendor of the splendid objects I am.

बलं बलवतां चाहं कामरागविवर्जितम् ।
धर्माविरुद्धो भूतेषु कामोऽस्मि भरतर्षभ ।।११।।

आसक्ति, कामनाशून्य, बलियाको म हूँ बल ।
धर्मानुकूल प्राणीमा, काम हूँ भरतर्षभ ! ।।११।।

Of the strong, I am the strength devoid of desire and attachment. And in (all) beings, I am the desire unopposed to Dharma (religious principles), O Arjuna!

ये चैव सात्त्विका भावा राजसास्तामसाश्च ये ।
मत्त एवेति तान्विद्धि न त्वहं तेषु ते मयि ।।१२।।

सत्व, रजो, तमो भाव, मबाटै बन्दछन् सब ।
तर म तिनमा हुन्न, न ती हुन्छन् ममा बुझ ।।१२।।

Whatever being (and objects) that are pure, active and inert, know that they proceed from Me. But they are not in Me, nor am I in them.

त्रिभिर्गुणमयैर्भावैरेभिः सर्वमिदं जगत् ।
मोहितं नाभिजानाति मामेभ्यः परमव्ययम् ।।१३।।

यिनै त्रैगुण्य भावैले, सारा जग छ मोहित ।
जान्दैनन् तत्वले, जो छु, यी भन्दा पर अव्यय ।।१३।।

Deluded by the three modes (goodness, passion and ignorance) composed of the three qualities of Nature, all this world does not know Me as distinct from them and immutable.

दैवी ह्येषा गुणमयी मम माया दुरत्यया ।
मामेव ये प्रपद्यन्ते मायामेतां तरन्ति ते ।।१४।।

यो दैवी गुणकी मेरी, माया छिन् अति दुस्तर ।
मलाई भज्छ जो, त्यो नै, यो माया नाघ्न सक्दछ ।।१४।।

Verily this divine illusion of Mine made up of the qualities (of Nature) is difficult to cross over. Those who take refuge in Me alone cross over this illusion.

न मां दुष्कृतिनो मूढाः प्रपद्यन्ते नराधमाः ।
माययापहृतज्ञाना आसुरं भावमाश्रिताः ।।१५।।

आसुरी भावका, मूर्ख, दुष्कर्मी, नीच मानिस ।
भज्दैनन् ती मलाई, भै, मायाले ज्ञान भ्रमित ।।१५।।

The evil-doers and the deluded, who are the lowest of men, do not seek Me. They whose knowledge is destroyed by illusion follow the ways of demons.

चतुर्विधा भजन्ते मां जनाः सुकृतिनोऽर्जुन ।
आर्तो जिज्ञासुरर्थार्थी ज्ञानी च भरतर्षभ ।।१६।।

भज्छन् मलाई सत्कर्मी, चार प्रकारका जन ।
दुःखी, जिज्ञासु, अर्थार्थी, ज्ञानी यी बुझ अर्जुन ।।१६।।

Four kinds of virtuous men worship Me, O Arjuna! They are the distressed, the seeker of knowledge, the seeker of wealth, and the wise, O lord of the Bharatas!

तेषां ज्ञानी नित्ययुक्त एकभक्तिर्विशिष्यते ।
प्रियो हि ज्ञानिनोऽत्यर्थमहं स च मम प्रियः ।।१७।।

तिन्मा श्रेष्ठ सदा युक्त, ज्ञानी अनन्य भक्तिमान् ।
धेरै प्यारो म ज्ञानीकै, मेरो प्यारो छ ऊ महान् ।।१७।।

Of them, the wise, ever steadfast and devoted to the One, excels (is the best), for, I am exceedingly dear to the wise and he is dear to Me.

उदाराः सर्व एवैते ज्ञानी त्वात्मैव मे मतम् ।
आस्थितः स हि युक्तात्मा मामेवानुत्तमां गतिम् ।।१८।।

यी सबै श्रेष्ठ हुन्, किन्तु, ज्ञानी मैरूप मान्छु म ।
किनकी, हुन्छ त्यो योगी, श्रेष्ठताले ममा स्थित ।।१८।।

Noble indeed are all these, but I consider the wise man as My very Self, for, steadfast in mind, he is established in Me alone as the supreme goal.

बहूनां जन्मनामन्ते ज्ञानवान्मां प्रपद्यते ।
वासुदेवः सर्वमिति स महात्मा सुदुर्लभः ।।१९।।

धेरै जन्म पछि ज्ञानी, मलाई जुन भज्दछ ।
“सर्वस्व कृष्ण” मान्ने त्यो, महात्मा अति दुर्लभ ।।१९।।

At the end of many births the wise man comes to Me, realizing that all this is Vasudeva (the innermost Self). Such a great soul (Mahatma) is very hard to find.

कामैस्तैस्तैर्हृतज्ञानाः प्रपद्यन्तेऽन्यदेवताः ।
तं तं नियममास्थाय प्रकृत्या नियताः स्वया ।।२०।।

कामले ज्ञान बिग्रेर, भज्छन् अन्यान्य देवता ।
आ—आफ्नै भावले गर्दा, रही त्यै—त्यै विधानमा ।।२०।।

Those whose wisdom has been rent away by this or that desire, go to other gods, following this or that rite, led by their own nature.

यो यो यां यां तनुं भक्तः श्रद्धयार्चितुमिच्छति ।
तस्य तस्याचलां श्रद्धां तामेव विदधाम्यहम् ।।२१।।

जो—जो भक्त जुन्—जुन् रूप, श्रद्धाले पूज्न खोज्दछ ।
त्यस्—त्यसैको यहीँ श्रद्धा, सुदृढै पारिदिन्छु म ।।२१।।

Whatsoever form any devotee desires to worship with faith, that (same) faith of his I make firm and unflinching.

स तया श्रद्धया युक्तस्तस्याराधनमीहते ।
लभते च ततः कामान्मयैव विहितान् हि तान् ।।२२।।

त्यै श्रद्धायुक्त बन्दै ऊ, देव त्यै पूज्न खोज्दछ ।
त्यसबाट भोग मैले नै, रचेका भोग्न पाउँछ ।।२२।।

Endowed with that faith, he engages in the worship of that (form), and from it he obtains his desire, these being verily ordained by Me (alone).

अन्तवत्तु फलं तेषां तद्भवत्यल्पमेधसाम् ।
देवान्देवयजो यान्ति मद्भक्ता यान्ति मामपि ।।२३।।

तर त्यो नाशवान् हुन्छ, ती अल्पबुद्धिको फल ।
देवमा देव पूज्ने गै, जान्छन् मैमा “म” पूजक ।।२३।।

Verily the reward (fruit) that accrues to those men of small intelligence is finite. The worshippers of the gods go to them, but My devotees come to Me.

अव्यक्तं व्यक्तिमापन्नं मन्यन्ते मामबुद्धयः ।
परं भावमजानन्तो ममाव्ययमनुत्तमम् ।।२४।।

म अव्यक्तकनै व्यक्ति, मान्दछन् बुद्धिहीनले ।
जान्दैनन् ती परंभाव, सर्वोत्तम न नाशिने ।।२४।।

The foolish think of Me, the Unmanifest, as having manifestation, knowing not My higher, immutable and most excellent nature.

नाहं प्रकाशः सर्वस्य योगमायासमावृतः ।
मूढोऽयं नाभिजानाति लोको मामजमव्ययम् ।।२५।।

ढाकेको योग मायाले, म देखिन्न सबैकन ।
यो मूर्खलोक जान्दैन, अनाशी; अज मैकन ।।२५।।

I am not manifest to all (as I am), being veiled by the Yoga Maya. This deluded world does not know Me, the Unborn and Imperishable.

वेदाहं समतीतानि वर्तमानानि चार्जुन ।
भविष्याणि च भूतानि मां तु वेद न कश्चन ।।२६।।

म जान्दछु अतीतैका, वर्तमान; भविष्यका—
सबै प्राणी; मलाई त, कोही जान्दैन हे सखा ! ।।२६।।

I know, O Arjuna, the beings of the past, the present and the future, but no one knows Me.

इच्छाद्वेषसमुत्थेन द्वन्द्वमोहेन भारत ।
सर्वभूतानि संमोहं सर्गे यान्ति परंतप ।।२७।।

इच्छा—द्वेषात्मक द्वन्द्व, मोहले हे परंतप !
पर्छन् अज्ञानमा सारा, प्राणी संसारमा बुझ ।।२७।।

By the delusion of the pairs of opposites arising from desire and aversion, O Bharata, all beings are subject to delusion at birth, O Parantapa!

येषां त्वन्तगतं पापं जनानां पुण्यकर्मणाम् ।
ते द्वन्द्वमोहनिर्मुक्ता भजन्ते मां दृढव्रताः ।।२८।।

तर जुन् पुण्य आत्माका, पाप नष्ट भए जली ।
ती भज्छन् मलाई, द्वन्द्व, मोहमुक्त दृढब्रती ।।२८।।

But those men of virtuous deeds whose sins have come to an end, and who are freed from the delusion of the pairs of opposites, worship Me, steadfast in their vows.

जरामरणमोक्षाय मामाश्रित्य यतन्ति ये ।
ते ब्रह्म तद्विदुः कृत्स्नमध्यात्मं कर्म चाखिलम् ।।२९।।

यत्न गर्छन् जरा; मृत्यु, टार्न जो जो ममा रही ।
ती त्यो ब्रह्म; सबै कर्म, अध्यात्म जान्दछन् सही ।।२९।।

Those who strive for liberation from old age and death, taking refuge in Me, realize in full that Brahman, the whole knowledge of the Self and all action.

साधिभूताधिदैवं मां साधियज्ञं च ये विदुः ।
प्रयाणकालेऽपि च मां ते विदुर्युक्तचेतसः ।।३०।।

अधिभूत; अधिदैव, अधियज्ञ समेत नै ।
मलाई संझिने योगी, जान्दछन् अन्त्यमा ‘म’ नै ।।३०।।

They who are steadfast in mind, who have taken refuge in Me, who know Me as knowledge of elements on the physical plane (Adhibhuta), as knowledge of gods on the celestial or mental plane (Adhidaiva), and as knowledge of sacrifice in the realm of sacrifice (Adhiyajna), can understand and know Me even at the time of death.

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्री कृष्णार्जुनसम्वादे ज्ञानविज्ञानयोगो नाम सप्तमोऽध्यायः ।।

Thus in the Upanishads of the glorious Bhagavad Gita, the science of the Eternal, the scripture of Yoga, the dialogue between Sri Krishna and Arjuna, ends the seventh discourse entitled: The Yoga of Wisdom and Realization