Bhagavad Gita: Chapter 5

Bhagavad Gita: Chapter 5

कर्मसंन्यास—योग
(The Yoga of Renunciation of Action)

A Yogi rejoicing in inner happiness

अर्जुन उवाच:

संन्यासं कर्मणां कृष्ण पुनर्योगं च शंससि ।
यच्छ्रेय एतयोरेकं तन्मे ब्रूहि सुनिश्चितम् ।।१।।

भन्नु भो कर्मसंन्यास, कर्मयोग पनि प्रभो !
यिन्मा निश्चित भन्नोस् त्यो, ममा यौटै छ जुन् भलो ।।१।।

Renunciation of actions, O Krishna, You praise, and again Yoga! Tell me conclusively which is the better of the two.

श्री भगवानुवाच:

संन्यासः कर्मयोगश्च निःश्रेयसकरावुभौ ।
तयोस्तु कर्मसंन्यासात्कर्मयोगो विशिष्यते ।।२।।

कर्मयोग र संन्यास, दुवै छन् शुभकारक ।
तर संन्यास भन्दा त, कर्मयोगै बिशिष्ट छ ।।२।।

Renunciation and the Yoga of action, both lead to the highest bliss. But of the two, the Yoga of action is superior to the renunciation of action.

ज्ञेयः स नित्यसंन्यासी यो न द्वेष्टि न काङ्क्षति ।
निर्द्वन्द्वो हि महाबाहो सुखं बन्धात्प्रमुच्यते ।।३।।

त्यही हो नित्य संन्यासी, जस्मा न द्वेष; चाह छ ।
त्यै द्वन्द्वहीनले पार्थ ! सजिलै तोड्छ बन्धन ।।३।।

One who neither hates nor desires the fruits of his activities is known to be always renounced. Such a person, free from the pairs of opposites, easily overcomes material bondage and is completely liberated, O mighty-armed Arjuna.

सांख्ययोगौ पृथग्बालाः प्रवदन्ति न पण्डिताः ।
एकमप्यास्थितः सम्यगुभयोर्विन्दते फलम् ।।४।।

“सांख्य औ योग बेग्लै हुन्” भन्छन् मूर्ख; न पण्डित ।
यौटैमा राम्ररी अड्दा, दुवैको फल मिल्दछ ।।४।।

Ignorant, not the wise, speak of knowledge and the Yoga of action or the performance of action as though they are distinct and different; he who is truly established in one obtains the fruits of both.

यत्सांख्यैः प्राप्यते स्थानं तद्योगैरपि गम्यते ।
एकं सांख्यं च योगं च यः पश्यति स पश्यति ।।५।।

जुन् ठाउँ भेट्छ त्यो ज्ञानी, जान्छ योगी पनि त्यहीँ ।
जो ज्ञान; कर्म एकै नै, देख्छ त्यै देख्छ राम्ररी ।।५।।

That place which is reached by the Sankhyas or the Jnanis is reached by the (Karma) Yogis. He sees who sees knowledge and the performance of action (Karma Yoga) as one.

संन्यासस्तु महाबाहो दुःखमाप्तुमयोगतः ।
योगयुक्तो मुनिर्ब्रह्म नचिरेणाधिगच्छति ।।६।।

कर्मयोग बिना सांख्य, अप्ठ्यारो हुन्छ पाउन ।
कर्मयोगी मुनि, त्यागी, चाँडै नै ब्रह्म पाउँछ ।।६।।

But renunciation, O mighty-armed Arjuna, is hard to attain without Yoga; the Yoga-harmonized sage proceeds quickly to Brahman.

योगयुक्तो विशुद्धात्मा विजितात्मा जितेन्द्रियः ।
सर्वभूतात्मभूतात्मा कुर्वन्नपि न लिप्यते ।।७।।

जितेको इन्द्रियै; चित्त, योगी शुद्धात्म—सज्जन ।
गर्दा पनि लिपिन्न त्यो, भूतात्मा आत्मभावन ।।७।।

He who is devoted to the path of action, whose mind is quite pure, who has conquered the self, who has subdued his senses and who has realized his Self as the Self in all beings, though acting, he is not tainted.

नैव किंचित्करोमीति युक्तो मन्येत तत्त्ववित् ।
पश्यञ्श्रृण्वन्स्पृशञ्जिघ्रन्नश्नन्गच्छन्स्वपञ्श्वसन् ।।८।।

योगी तत्वज्ञ यो जानुन्, “म केही पनि गर्दिनँ” ।
देख्नु; सुन्नु; छुनु; सुँघ्नु; खानु; हिँड्नु र सुत्नु त ।।८।।

“I do nothing at all”, thus will the harmonized knower of Truth think. Seeing, hearing, touching, smelling, eating, going, sleeping, breathing,

प्रलपन्विसृजन्गृह्णन्नुन्मिषन्निमिषन्नपि ।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेषु वर्तन्त इति धारयन् ।।९।।

सास फेर्नु तथा बोल्नु, लिनु; छोड्नु र चिम्लिनु ।
हेर्नु; यी इन्द्रियार्थैमा, रहन्छन् इन्द्रियैहरु ।।९।।

Speaking, letting go, seizing, opening and closing the eyes—convinced that the senses move among the sense-objects.
[Meaning: The liberated sage always remains as a witness of the activities of the senses as he identifies himself with the Self.]

ब्रह्मण्याधाय कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा करोति यः ।
लिप्यते न स पापेन पद्मपत्रमिवाम्भसा ।।१०।।

त्यागी आसक्ति; ब्रह्मैमा, सुम्पी जो कर्म गर्दछ ।
पानीको पद्मपत्ता झैँ, पापबाट उ बच्दछ ।।१०।।

He who performs actions, offering them to Brahman and abandoning attachment, is not tainted by sin, as a lotus leaf is untouched by water.

कायेन मनसा बुद्ध्या केवलैरिन्द्रियैरपि ।
योगिनः कर्म कुर्वन्ति सङ्गं त्यक्त्वात्मशुद्धये ।।११।।

मन इन्द्रिय वा बुद्धि, तनले पनि योगी त ।
गर्छन् कर्म त्यजी संग, आत्माकै शुद्धि खातिर ।।११।।

Yogis, having abandoned attachment, perform actions by the body, mind, intellect and the senses, only for the purification of the self.

युक्तः कर्मफलं त्यक्त्वा शान्तिमाप्नोति नैष्ठिकीम् ।
अयुक्तः कामकारेण फले सक्तो निबध्यते ।।१२।।

कर्मफल त्यजी योगी, शान्ति कैवल्य पाउँछ ।
बाँधिन्छ कामद्वारा त्यो, अयोगी फलइच्छुक ।।१२।।

The united one (harmonized one), having abandoned the fruit of action, attains to the eternal peace; the non-united only (the unsteady or the unbalanced), impelled by desire and attached to the fruit, is bound.

सर्वकर्माणि मनसा संन्यस्यास्ते सुखं वशी ।
नवद्वारे पुरे देही नैव कुर्वन्न कारयन् ।।१३।।

मनले कर्म त्यागेर, सुखी हुन्छ जितेन्द्रिय ।
नौ ढोके घरमा बस्छ, न गर्छ न गराउँछ ।।१३।।

Mentally renouncing all actions and self controlled, the embodied one rests happily in the nine-gated city, neither acting nor causing others (body and senses) to act.

न कर्तृत्वं न कर्माणि लोकस्य सृजति प्रभुः ।
न कर्मफलसंयोगं स्वभावस्तु प्रवर्तते ।।१४।।

रच्दैनन् प्रभु प्राणीको, कर्तृत्व—कर्म वा फल—
संयोग पनि रच्दैनन्, तर यी छन् स्वभावतः ।।१४।।

Neither agency nor actions does the Lord create for the world, nor union with the fruits of actions; it is Nature that acts.

नादत्ते कस्यचित्पापं न चैव सुकृतं विभुः ।
अज्ञानेनावृतं ज्ञानं तेन मुह्यन्ति जन्तवः ।।१५।।

लिँदैनन् पाप वा पुण्य, कसैको पनि ईश्वर ।
ढाकी अज्ञानले ज्ञान, जीव छन् सब मोहित ।।१५।।

The Lord accepts neither the demerit nor even the merit of any. Knowledge is enveloped by ignorance, thereby beings are deluded.

ज्ञानेन तु तदज्ञानं येषां नाशितमात्मनः ।
तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत्परम् ।।१६।।

तर अज्ञान आत्माको, ज्ञानले जसको गयो ।
तिनका ज्ञानले ब्रह्म, सूर्यले झैँ उज्यालियो ।।१६।।

But, to those whose ignorance is destroyed by knowledge of the Self, their knowledge reveals everything, as the sun lights up everything in the daytime.

तद्बुद्धयस्तदात्मानस्तन्निष्ठास्तत्परायणाः ।
गच्छन्त्यपुनरावृत्तिं ज्ञाननिर्धूतकल्मषाः ।।१७।।

मन, बुद्धि र निष्ठा ती, तत्परायण नै भई ।
नफिर्ने ठाउँमा जान्छन्, ज्ञानले पाप मेटिई ।।१७।।

Their intellect absorbed in That, their self being That, established in That, with That as their supreme goal, they go where there is no return, their sins dispelled by knowledge.

विद्याविनयसंपन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि ।
शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः ।।१८।।

ब्राह्मण विनयी; विद्वान, गाई, हात्ती र कुकुर ।
चाण्डाल पनि एकै हुन्, ज्ञानी ब्रह्मज्ञ खातिर ।।१८।।

Sages look with an equal eye on a Brahmin endowed with learning and humility, on a cow, on an elephant, and even on a dog and an outcaste.

इहैव तैर्जितः सर्गो येषां साम्ये स्थितं मनः ।
निर्दोषं हि समं ब्रह्म तस्माद्ब्रह्मणि ते स्थिताः ।।१९।।

सम छ मन ज—जस्को, तिन्ले त्यहीँ जिते जगत् ।
छ ब्रह्म सम; निर्दोष, तस्मात् ती ब्रह्मलीन छन् ।।१९।।

Those whose minds are established in equality have already conquered the cycle of birth and death. They are flawless like Brahman, and therefore they are established in Brahman.

न प्रहृष्येत्प्रियं प्राप्य नोद्विजेत्प्राप्य चाप्रियम् ।
स्थिरबुद्धिरसम्मूढो ब्रह्मविद् ब्रह्मणि स्थितः ।।२०।।

न हर्ष प्रिय पाएमा, अप्रियमा न दुःख भो ।
त्यो स्थिर बुद्धि; ज्ञानी वा ब्रह्मज्ञ ब्रह्ममै रह्यो ।।२०।।

Resting in Brahman, with steady intellect, undeluded, the knower of Brahman neither rejoices on obtaining what is pleasant nor grieves on obtaining what is unpleasant.

बाह्यस्पर्शेष्वसक्तात्मा विन्दत्यात्मनि यत्सुखम् ।
स ब्रह्मयोगयुक्तात्मा सुखमक्षयमश्नुते ।।२१।।

त्यागेर वाह्य विषय, जो आत्मामै रमाउँछ ।
त्यै ब्रह्मयोगको योगी, सुख अक्षय पाउँछ ।।२१।।

With the Self unattached to the external contacts he discovers happiness in the Self, and with the Self engaged in the meditation of Brahman he attains to the endless happiness.

ये हि संस्पर्शजा भोगा दुःखयोनय एव ते ।
आद्यन्तवन्तः कौन्तेय न तेषु रमते बुधः ।।२२।।

जे छन् स्पर्शादिका भोग, दुःखकै हेतु हुन् सब ।
आदि—अन्त्य हुने तिन्मा, विद्वान् रम्दैन पाण्डव ! ।।२२।।

The enjoyments that are born of contacts are generators of pain only, for they have a beginning and an end, O Arjuna! The wise do not rejoice in them.

शक्नोतीहैव यः सोढुं प्राक्शरीरविमोक्षणात् ।
कामक्रोधोद्भवं वेगं स युक्तः स सुखी नरः ।।२३।।

जो सहन्छ न मर्दैमा, रीस औ कामको गति ।
त्यही मानिस हो योगी, त्यही नै छ यहाँ सुखी ।।२३।।

While still here in this world, he who is able to withstand the impulse born of desire and anger, he is a Yogi, he is a happy man.

योऽन्तःसुखोऽन्तरारामस्तथान्तर्ज्योतिरेव यः ।
स योगी ब्रह्मनिर्वाणं ब्रह्मभूतोऽधिगच्छति ।।२४।।

सुखी; हर्षित भै भित्र, जो भित्रै, ज्योति देख्दछ ।
त्यो ब्रह्ममय योगी नै, ब्रह्मनिर्वाण पाउँछ ।।२४।।

He who is ever happy within, who rejoices within, who is illumined within, such a Yogi attains absolute freedom or Moksha, himself becoming Brahman.

लभन्ते ब्रह्मनिर्वाणमृषयः क्षीणकल्मषाः ।
छिन्नद्वैधा यतात्मानः सर्वभूतहिते रताः ।।२५।।

पाउँछन् ब्रह्मनिर्वाण, निष्पाप ऋषि नै सदा ।
द्विविधाहीन ती ध्यानी, प्राणीका हितमा छँदा ।।२५।।

The sages obtain absolute freedom or Moksha—they whose sins have been destroyed, whose dualities (perception of dualities or experience of the pairs of opposites) are torn asunder, who are self-controlled, and intent on the welfare of all beings.

कामक्रोधवियुक्तानां यतीनां यतचेतसाम् ।
अभितो ब्रह्मनिर्वाणं वर्तते विदितात्मनाम् ।।२६।।

काम, रीस भगाएका, चित्त जित्ने सुसज्जन ।
ब्रह्म जान्ने र ज्ञानीमा, प्राप्त छन् ब्रह्म सर्वतः ।।२६।।

Absolute freedom (or Brahmic bliss) exists on all sides for those self-controlled ascetics who are free from desire and anger, who have controlled their thoughts and who have realized the Self.

स्पर्शान्कृत्वा बहिर्बाह्यांश्चक्षुश्चैवान्तरे भ्रुवोः ।
प्राणापानौ समौ कृत्वा नासाभ्यन्तरचारिणौ ।।२७।।

वाह्य भोग त्यतै त्यागी, भृकुटीमाझ दृष्टि दी ।
अपान; प्राण; नाकैको, पारी वायु बराबरी ।।२७।।

Shutting out (all) external contacts and fixing the gaze between the eyebrows, equalizing the outgoing and incoming breaths moving within the nostrils,

यतेन्द्रियमनोबुद्धिर्मुनिर्मोक्षपरायणः ।
विगतेच्छाभयक्रोधो यः सदा मुक्त एव सः ।।२८।।

मन; इन्द्रिय; बुद्धि यी, जित्यो जुन् मुनिले बुझ ।
त्यो मोक्षार्थी जिती इच्छा, काम; रीस बिमुक्त छ ।।२८।।

With the senses, the mind and the intellect always controlled, having liberation as his supreme goal, free from desire, fear and anger—the sage is verily liberated forever.

भोक्तारं यज्ञतपसां सर्वलोकमहेश्वरम् ।
सुहृदं सर्वभूतानां ज्ञात्वा मां शान्तिमृच्छति ।।२९।।

तपस्या; यज्ञको भोक्ता, सारा लोक—महेश्वर ।
सबको भित्र मैलाई, जानेमा शान्ति मिल्दछ ।।२९।।

He who knows Me as the enjoyer of sacrifices and austerities, the great Lord of all the worlds and the friend of all beings, attains to peace.

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्री कृष्णार्जुनसम्वादे कर्मसंन्यासयोगो नाम पञ्चमोऽध्यायः ।।

Thus in the Upanishads of the glorious Bhagavad Gita, the science of the Eternal, the scripture of Yoga, the dialogue between Sri Krishna and Arjuna ends the fifth discourse entitled: The Yoga of Renunciation of Action