Bhagavad Gita: Chapter 16

Bhagavad Gita: Chapter 16

दैवासुरसंपद्–विभाग–योग
(The Yoga of the Division Between the Divine & the Demoniac Natures)

Prahlad (of divine nature, and the greatest devotee of Lord Vishnu) being surrounded by the armies of demon Hiranyakashipu

श्री भगवानुवाच:

अभयं सत्त्वसंशुद्धिज्र्ञानयोगव्यवस्थितिः ।
दानं दमश्च यज्ञश्च स्वाध्यायस्तप आर्जवम् ।।१।।

अभय मनको शुद्धि, संस्थिति ध्यानयोगमा ।
दम दान, र यज्ञादि, तप; स्वाध्याय; साधुता ।।१।।

Fearlessness, purity of heart, steadfastness in Yoga and knowledge, alms-giving, control of the senses, sacrifice, study of scriptures, austerity and straightforwardness,

अहिंसा सत्यमक्रोधस्त्यागः शान्तिरपैशुनम् ।
दया भूतेष्वलोलुप्त्वं मार्दवं ह्रीरचापलम् ।।२।।

अहिंसा; सत्य; अक्रोध, अनिन्दा; त्याग शान्तता ।
अनाशक्ति; दया; लज्जा, मृदुता; अप्रमादता ।।२।।

Harmlessness, truth, absence of anger, renunciation, peacefulness, absence of crookedness, compassion towards beings, uncovetousness, gentleness, modesty, absence of fickleness,

तेजः क्षमा धृतिः शौचमद्रोहो नातिमानिता ।
भवन्ति सम्पदं दैवीमभिजातस्य भारत ।।३।।

तेज; शौच; क्षमा; धैर्य, अद्रोह र विनम्रता ।
यी सबै गुण देखिन्छन्, दैवी सम्पद् हुनेकहाँ ।।३।।

Vigor, forgiveness, fortitude, purity, absence of hatred, absence of pride—these belong to one born in a divine state, O Arjuna!

दम्भो दर्पोऽभिमानश्च क्रोधः पारुष्यमेव च ।
अज्ञानं चाभिजातस्य पार्थ सम्पदमासुरीम् ।।४।।

घमण्ड; रीस; पाखण्ड, अभिमान; कठोरता ।
अज्ञान दुर्गुणै हुन्छन्, छ सम्पद् आसुरी जहाँ ।।४।।

Hypocrisy, arrogance, self-conceit, harshness and also anger and ignorance, belong to one who is born in a demoniac state, O Arjuna!

दैवी सम्पद्विमोक्षाय निबन्धायासुरी मता ।
मा शुचः सम्पदं दैवीमभिजातोऽसि पाण्डव ।।५।।

मोक्षखातिर हो दैवी, बाँध्नका लागि आसुरी ।
न गरे शोक हे पार्थ ! छौ दैवी धनमा तिमी ।।५।।

The divine nature is deemed for liberation and the demoniac for bondage. Grieve not, O Arjuna, for you are born with divine properties.
[Meaning: As Arjuna is dejected, Sri Krishna assures him not to feel alarmed at this description of the demoniac qualities as he is born with Sattwic tendencies leading towards salvation.]

द्वौ भूतसर्गौ लोकेऽस्मिन् दैव आसुर एव च ।
दैवो विस्तरशः प्रोक्त आसुरं पार्थ मे श्रृणु ।।६।।

दुई स्वभावका प्राणी, हुन्छन् दैव र आसुर ।
भनेँ विस्तारले दैव, अब लौ सुन आसुर ।।६।।

There are two types of beings in this world—the divine and the demoniac; the divine has been described at length. Now, hear from Me, O Arjuna, of the demoniac.

प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च जना न विदुरासुराः ।
न शौचं नापि चाचारो न सत्यं तेषु विद्यते ।।७।।

गर्ने के र नगर्ने के ? जान्दैनन् आसुरी जन ।
तिनमा हुन्न आचार, शुद्धता; सत्य भाषण ।।७।।

The demoniac know not what to do and what to refrain from. Neither purity nor right conduct nor truth is found in them.

असत्यमप्रतिष्ठं ते जगदाहुरनीश्वरम् ।
अपरस्परसम्भूतं किमन्यत्कामहैतुकम् ।।८।।

ती भन्छन् सृष्टि नै झुट्टा, ईशबेगर आश्रय ।
काम संयोगले उब्ज्यो, अरु के ? काम खातिर ।।८।।

They say: “This universe is without truth, without a (moral) basis, without a God, brought about by mutual union, with lust for its cause; what else?”

एतां दृष्टिमवष्टभ्य नष्टात्मानोऽल्पबुद्धयः ।
प्रभवन्त्युग्रकर्माणः क्षयाय जगतोऽहिताः ।।९।।

यस्तो दृष्टि लिई आफैँ, बितेका दुर्मती फगत् ।
अधर्मी; उग्रवादी ती, जन्मन्छन् नाश्न यो जगत् ।।९।।

Holding this view, these ruined souls of small intellects and fierce deeds, come forth as enemies of the world for its destruction.

काममाश्रित्य दुष्पूरं दम्भमानमदान्विताः ।
मोहाद्गृहीत्वासद्ग्राहान्प्रवर्तन्तेऽशुचिव्रताः ।।१०।।

दंभ; मान–मदोन्मत्त, अपूर्ण कामना लिँदै ।
अज्ञानले असत् गर्ने, रहन्छन् भ्रष्ट कार्यमै ।।१०।।

Filled with insatiable desires, full of hypocrisy, pride and arrogance, holding evil ideas through delusion, they work with impure resolves.

चिन्तामपरिमेयां च प्रलयान्तामुपाश्रिताः ।
कामोपभोगपरमा एतावदिति निश्चिताः ।।११।।

मरुञ्जेल् रहने लामो, दुश्चिन्तामा अडीकन ।
विषय भोग्न तम्सेका, मान्छन् “यो मात्र जीवन” ।।११।।

Overwhelmed with a life full of unlimited fears and anxieties, the demoniac consider the gratification of senses as the highest goal of life, feeling sure that "this is all".

आशापाशशतैर्बद्धाः कामक्रोधपरायणाः ।
ईहन्ते कामभोगार्थमन्यायेनार्थसञ्चयान् ।।१२।।

कामी; क्रोधी; सयौँ आशा–पाशामा बाँधिईकन ।
अन्यायबाट भोगार्थ, खोज्छन् द्रव्य कमाउँन ।।१२।।

Being bound by the entanglement of hundreds of schemes, overcome by lust and anger, they strive to obtain, by unlawful means, hoards of wealth for sensual enjoyment.

इदमद्य मया लब्धमिमं प्राप्स्ये मनोरथम् ।
इदमस्तीदमपि मे भविष्यति पुनर्धनम् ।।१३।।

आज मैले यही पाएँ, म यो इच्छा पुर्‍याउँला ।
यति सम्पत्ति भो मेरो, फेरि यति कमाउँला ।।१३।।

“This has been gained by me today; this desire I shall obtain; this is mine and this wealth too shall be mine in future”,

असौ मया हतः शत्रुर्हनिष्ये चापरानपि ।
ईश्वरोऽहमहं भोगी सिद्धोऽहं बलवान्सुखी ।।१४।।

मर्‍यो मबाट त्यो शत्रु, मार्नेछु म अझै अरु ।
मै ईश; भोग्छु ऐश्वर्य, सुखी; सिद्ध; बलिष्ठ छु ।।१४।।

“That enemy has been slain by me and others also I shall slay. I am the lord; I enjoy; I am perfect, powerful and happy”,

आढ्योऽभिजनवानस्मि कोऽन्योऽस्ति सदृशो मया ।
यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य इत्यज्ञानविमोहिताः ।।१५।।

धनवान्; जनवान् मै छु, को छ अर्को म झैँ यहाँ ?
पुज्दै; दिँदै खुशी हौँला; यस्तै अज्ञानमा छँदा ।।१५।।

“I am rich and born in a noble family. Who else is equal to me? I will sacrifice. I will give (charity). I will rejoice,”—thus the demoniac are deluded by ignorance.

अनेकचित्तविभ्रान्ता मोहजालसमावृताः ।
प्रसक्ताः कामभोगेषु पतन्ति नरकेऽशुचौ ।।१६।।

अत्यन्त चित्त भड्केका, फसेका मोहजालमा ।
हुरुक्क काम–भोगैमा, ती झर्छन् घोर नर्कमा ।।१६।।

Bewildered by various anxieties, entangled in the snare of delusion, and addicted to the gratification of lust, they fall into a foul hell.

आत्मसम्भाविताः स्तब्धा धनमानमदान्विताः ।
यजन्ते नामयज्ञैस्ते दम्भेनाविधिपूर्वकम् ।।१७।।

घमण्डी र अहंकारी, धन; मान; मदान्ध भै ।
ढोंगले नामको यज्ञ, गर्दछन् विधिहीन नै ।।१७।।

Self-conceited, stubborn, filled with the intoxication and pride of wealth, they perform sacrifices in name, through ostentation, contrary to scriptural ordinances.

अहङ्कारं बलं दर्पं कामं क्रोधं च संश्रिताः ।
मामात्मपरदेहेषु प्रद्विषन्तोऽभ्यसूयकाः ।।१८।।

काम; रीस; अहंकार; शेखी र बलमा रही ।
म देहभित्रकै साथ, गर्छन् ती नीच दुश्मनी ।।१८।।

Given over to egoism, power, haughtiness, lust and anger, these malicious people hate Me dwelling in their own bodies and those of others.

तानहं द्विषतः क्रूरान्संसारेषु नराधमान् ।
क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीष्वेव योनिषु ।।१९।।

ती नरधाम; पापीष्ट; क्रूर; द्वेषीहरुकन ।
म नीच योनिमा फ्याँक्छु, संसारैमा पुनः पुनः ।।१९।।

These cruel haters, the worst among men in the world,—I hurl all these evil-doers forever into the wombs of demons only.

आसुरीं योनिमापन्ना मूढा जन्मनि जन्मनि ।
मामप्राप्यैव कौन्तेय ततो यान्त्यधमां गतिम् ।।२०।।

आसुरी योनि पाएर, मूर्ख ती जन्म–जन्म नै ।
मसितै नमिली पार्थ ! झर्छन् त्योदेखि झन् तलै ।।२०।।

Entering into demoniac wombs and deluded birth after birth, not attaining Me, they thus fall, O Arjuna, into a condition still lower than that.

त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः ।
कामः क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत् ।।२१।।

तीनवटा नर्कका दैला, आत्मानाशी खसाउँछन् ।
काम, क्रोध र लोभै हुन्, तस्मात् यी तीन त्याज्य छन् ।।२१।।

Triple is the gate of this hell, destructive of the self—lust, anger, and greed. Therefore, one should abandon these three.

एतैर्विमुक्तः कौन्तेय तमोद्वारैस्त्रिभिर्नरः ।
आचरत्यात्मनः श्रेयस्ततो याति परां गतिम् ।।२२।।

यी तीनै नर्कका ढोका–बाट मुक्त छ जो नर ।
आत्मकल्याणमा चल्छ, अनि पुग्दछ त्यो पर ।।२२।।

A man who is liberated from these three gates to darkness, O Arjuna, practices what is good for him and thus goes to the supreme goal.
[Meaning: When these three gates to hell are abandoned, the path to salvation is cleared for the aspirant. He gets the company of sages, which leads to liberation. He receives spiritual instructions and practices them. He hears the scriptures, reflects, meditates and attains Self-realization.]

यः शास्त्रविधिमुत्सृज्य वर्तते कामकारतः ।
न स सिद्धिमवाप्नोति न सुखं न परां गतिम् ।।२३।।

जो शास्त्रविधि त्यागेर, इच्छानुसार चल्दछ ।
न सिद्धि पाउला त्यस्ले, न परं गति वा सुख ।।२३।।

He who, casting aside the ordinances of the scriptures, acts under the impulse of desire, attains neither perfection nor happiness nor the supreme goal.

तस्माच्छास्त्रं प्रमाणं ते कार्याकार्यव्यवस्थितौ ।
ज्ञात्वा शास्त्रविधानोक्तं कर्म कर्तुमिहार्हसि ।।२४।।

तस्मात् प्रमाण शास्त्रै छन्, कार्याकार्य बुझाउँने ।
यो जानी गर है कर्म, तिमी शास्त्र–विधानले ।।२४।।

Therefore, let the scripture be the authority in determining what ought to be done and what ought not to be done. Having known what is said in the ordinance of the scriptures, you should act here in this world.

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्री कृष्णार्जुनसम्वादे दैवासुरसम्पद्विभागयोगो नाम षोडशोऽध्यायः ।।

Thus in the Upanishads of the glorious Bhagavad Gita, the science of the Eternal, the scripture of Yoga, the dialogue between Sri Krishna and Arjuna, ends the sixteenth discourse entitled: The Yoga of the Division Between the Divine & the Demoniac Natures