Bhagavad Gita: Chapter 1

Bhagavad Gita: Chapter 1

अर्जुन-विषाद-योग
(The Yoga of Despondancy of Arjuna)

Sanjaya, telling the story of war to Dhritarashtra

धृतराष्ट्र उवाच:

धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः ।
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय ।।१।।

धार्मिक कुरुक्षेत्रैमा, लडाइँमा जुटीकन ।
संजय ! के गरे मेरा, पाण्डुका पुत्रले भन ।।१।।

What did my sons and also the sons of Pandu do when they had assembled together, desiring to fight on the holy plain of Kurukshetra, O Sanjaya?

सञ्जय उवाच:

दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसङ्गम्य राजा वचनमब्रवीत् ।।२।।

व्यूहमा पाण्डवी सेना, देखि राजा दुर्योधनै ।
गुरुछेउ गई बोले, भन्न लागे कुरा यिनै ।।२।।

O King, having seen the army of the Pandavas arrayed in military formation, King Duryodhana then approached his teacher (Drona) and spoke these words:

पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् ।
व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता ।।३।।

गुरु ! तपाइँकै चेला, बुद्धिमान् धृष्टद्युम्नले ।
रचेको व्यूह यो हेर्नुस्, ठूलो पाण्डवसैन्यले ।।३।।

Behold, O Teacher, this mighty army of the sons of Pandu, so expertly arrayed by the son of Drupada, Your wise disciple.

अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुनसमा युधि ।
युयुधानो विराटश्च द्रुपदश्च महारथः ।।४।।

यहाँ योद्धा, धनुर्धारी, शूरा भीमार्जुनै सरी ।
विराट सात्यकी फेरि, द्रुपदै छन् महारथी ।।४।।

Here are heroes, mighty archers, equal in battle to Bhima and Arjuna, great chariot fighters like Yuyudhana, Virata and Drupada.

धृष्टकेतुश्चेकितानः काशिराजश्च वीर्यवान् ।
पुरुजित्कुन्तिभोजश्च शैब्यश्च नरपुङ्गवः ।।५।।

पुरुजित् कुन्तिभोजौ र, नरमा श्रेष्ठ शैव्य छन् ।
बलिया काशीराजा र, चेकितान्, धृष्टकेतु झन् ।।५।।

Drishtaketu, Chekitana and the valiant king of Kasi, Purujit, and Kuntibhoja and Saibya, the best of men,

युधामन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान् ।
सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व एव महारथाः ।।६।।

बलवान् उत्तमौजा र, युधामन्यु पराक्रमी ।
सुभद्रा—द्रौपदीपुत्र, यी सबै हुन् महारथी ।।६।।

The strong Yudhamanyu and the brave Uttamaujas, the son of Subhadra (Abhimanyu, the son of Arjuna), and the sons of Draupadi, all of great chariots (great heroes).

अस्माकं तु विशिष्टा ये तान्निबोध द्विजोत्तम ।
नायका मम सैन्यस्य संज्ञार्थं तान्ब्रवीमि ते ।।७।।

हेर्नुहोस् हे द्विजश्रेष्ठ ! हाम्रा पनि विशिष्ट जो ।
सेनानायक छन् मेरा, चिनाउँन म भन्छु त्यो ।।७।।

But for your information, O best among the twice-born, let me tell you about the captains who are especially qualified to lead my military force.

भवान्भीष्मश्च कर्णश्च कृपश्च समितिञ्जयः ।
अश्वत्थामा विकर्णश्च सौमदत्तिस्तथैव च ।।८।।

तपाईँ, भीष्म, कर्णै र, संग्रामविजयी कृप ।
अश्वत्थामा र यस्तै छन्, भूरिश्रवा, विकर्ण त ।।८।।

There are personalities like You, Bhisma, Karna, Kripa, Asvatthama, Vikarna and the son of Somadatta called Bhurisrava, who are always victorious in battle.

अन्ये च बहवः शूरा मदर्थे त्यक्तजीविताः ।
नानाशस्त्रप्रहरणाः सर्वे युद्धविशारदाः ।।९।।

मेरालागि मरीमेट्ने, धेरै शूरा अरू पनि ।
अनेकौँ शस्त्रले युक्त, सबै छन् युद्ध अग्रणी ।।९।।

And also, many other heroes who have given up their lives for my sake, armed with various weapons and missiles, all well skilled in battle.

अपर्याप्तं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितम् ।
पर्याप्तं त्विदमेतेषां बलं भीमाभिरक्षितम् ।।१०।।

तैपनि भीष्मले हाँक्या, हाम्रो शक्ति छ सीमित ।
यिनको भीमले हाँक्या, शक्ति छ यो असीमित ।।१०।।

Even though, this army of ours marshalled by Bhishma is insufficient, whereas their army, marshalled by Bhima, is sufficient.
[Note: Even though the army of Kauravas were much more than of Pandavas, the supreme commander of Kauravas, Bhisma, had ensured that he would not harm the pandavas (though he would fight the battle sincerely) and also the great Karna would rather not fight for him, but serve as Duryodhana's bodyguard. This made Bhishma more vulnerable because Pandavas could fire an arrow on him, but he wouldn't. On the other hand, the Kauravas are fighting for the sake of Adharma, whereas Pandavas for the sake of Dharma. And, when Lord Krishna, the Lord of the Universe, is on Pandava's side (side of Dharma), the feeling of insecurity is arising in the mind of Duryodhana (because Duryodhana himself had seen the Virat form of Lord Krishna in his palace when he was trying to arrest Krishna). This might be the reason he spoke this sentence. In some versions (by some scholars), the word Aparyaptam is termed as sufficient, and thus have translated this verse to imply King Duryodhana representing his army to be immesurable compared to that of Pandavas. But whatever the case, Duryodhana had more armies whereas Pandavas had more power.]

अयनेषु च सर्वेषु यथाभागमवस्थिताः ।
भीष्ममेवाभिरक्षन्तु भवन्तः सर्व एव हि ।।११।।

त्यसैले सब मोर्चामा, आ–आफ्ना स्थानमा रही ।
तपाईँ सब नै गर्नोस्, रक्षा श्रीभीष्मको सही ।।११।।

Therefore, do you all, stationed in your respective positions in the several divisions of the army, protect Bhisma alone.

तस्य संजनयन्हर्षं कुरुवृद्धः पितामहः ।
सिंहनादं विनद्योच्चैः शङ्खं दध्मौ प्रतापवान् ।।१२।।

पार्दै हर्षित उन्लाई, कुरुका वृद्ध भीष्मले ।
सिंह गर्जे सरी गर्जी, बजाए शंख जोडले ।।१२।।

Then Bhisma, the great valiant grandsire of the Kuru dynasty, the grandfather of the fighters, blew his conch-shell very loudly, making a sound like the roar of a lion, giving Duryodhana joy.

ततः शङ्खाश्च भेर्यश्च पणवानकगोमुखाः ।
सहसैवाभ्यहन्यन्त स शब्दस्तुमुलोऽभवत् ।।१३।।

त्योपछि नगरा, शंख, गोमुखा, ढोल, मादल ।
एकै बाजी बजे सारा, भयो शब्द भयंकर ।।१३।।

After that, the conch-shells, drums, bugles, trumpets and horns were all suddenly sounded, and the combined sound was tremendous.

Arjuna and Lord Krishna blowing conchshells

ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ ।
माधवः पाण्डवश्चैव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः ।।१४।।

सेता घोडा जुटाएका, विशाल रथमै अनि ।
दिव्य शंखहरु फूके, कृष्ण—अर्जुनले पनि ।।१४।।

Then also, Madhava (Krishna), and the son of Pandu (Arjuna), seated in their magnificent chariot yoked with white horses, blew their divine conches.

पाञ्चजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनञ्जयः ।
पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं भीमकर्मा वृकोदरः ।।१५।।

पार्थले देवदत्तै र, पाञ्चजन्य त कृष्णले ।
पौण्ड्र भत्रे महाशंख, बजाए वीर भीमले ।।१५।।

Hrishikesa blew the “Panchajanya” and Arjuna blew the “Devadatta”, and Bhima, the doer of terrible deeds, blew the great conch, “Paundra”.

अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः ।
नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ ।।१६।।

अनन्तविजयै फूके, ती युधिष्ठिर भूपले ।
नकुल—सहदेवैले, सुघोष—मणिपुष्पके ।।१६।।

Yudhisthira, the son of Kunti, blew the “Anantavijaya”; and Sahadeva and Nakula blew the “Manipushpaka” and “Sughosha” conches.

काश्यश्च परमेष्वासः शिखण्डी च महारथः ।
धृष्टद्युम्नो विराटश्च सात्यकिश्चापराजितः ।।१७।।

काशीराज धनुर्धारी, शिखण्डी ती महारथी ।
धृष्टद्युम्न, विराटै र, अपराजित सात्यकी ।।१७।।

The king of Kasi, an excellent archer, Sikhandi, the mighty car-warrior, Dhristadyumna and Virata and Satyaki, the unconquered,

द्रुपदो द्रौपदेयाश्च सर्वशः पृथिवीपते ।
सौभद्रश्च महाबाहुः शङ्खान्दध्मुः पृथक् पृथक् ।।१८।।

द्रुपद, द्रौपदीपुत्र, वीर ती अभिमन्युले ।
बजाए सबले शंख, बेग्लाबेग्लै महीपते ।।१८।।

Drupada and the sons of Draupadi, O Lord of the Earth, and the son of Subhadra, the mighty-armed, all blew their respective conches!

स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत् ।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन् ।।१९।।

त्यो भयंकर शब्दैले, कौरवको मुटू फुट्यो ।
धर्ती आकाश थर्काई, छिया—छिया गरीदियो ।।१९।।

The tumultuous sound rent the hearts of Dhritarashtra’s party, making both heaven and earth resound.

अथ व्यवस्थितान् दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः ।
प्रवृत्ते शस्त्रसंपाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः ।।२०।।
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते ।

त्यसपछि खडा देखी, धार्तराष्ट्रहरुकन ।
शस्त्रास्त्र हान्न तम्सेका, देख्दा बोले धनञ्जय ।।२०।।
राजन ! धनु उठाएर, यो कुरा कृष्णमा भने ।

Then, seeing all the people of Dhritarashtra’s party standing arrayed and the discharge of weapons about to begin,
Arjuna, the son of Pandu, whose ensign was that of a monkey, took up his bow and said the following to Krishna, O Lord of the Earth!

अर्जुन उवाच:

सेनयोरुभयोर्मध्ये रथं स्थापय मेऽच्युत ।।२१।।

दुईसेना माझमा राख्नोस्, मेरो यो रथ कृष्ण हे ! ।।२१।।

In the middle of the two armies, place my chariot, O Krishna!

यावदेतान्निरीक्षेऽहं योद्धुकामानवस्थितान् ।
कैर्मया सह योद्धव्यमस्मिन्रणसमुद्यमे ।।२२।।

लड्नलाई डटेका यी, हेर्छु म तबसम्ममा ।
को—कोसित म लड्ने हो, चिन्दछु यस युद्धमा ।।२२।।

I want to behold those who stand here, desirous to fight, and know with whom I must fight when the battle begins.

योत्स्यमानानवेक्षेऽहं य एतेऽत्र समागताः ।
धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षवः ।।२३।।

दुर्योधन कुर्बुद्धिको, युद्धमा शुभ चाहने ।
हेर्नेछु लड्न आएका, योद्धा यी जो यहाँ डटे ।।२३।।

For I desire to observe those who are assembled here to fight, wishing to please in battle Duryodhana, the evil-minded.

सञ्जय उवाच:

एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत ।
सेनयोरुभयोर्मध्ये स्थापयित्वा रथोत्तमम् ।।२४।।

अर्जुनले यसो भन्दा, कृष्णले पनि हे नृप ! ।
ती दुवै सैन्यका माझ, राखेर रथ उत्तम ।।२४।।

Being thus addressed by Arjuna, Lord Krishna, having stationed that best of chariots, O Dhritarashtra, in the midst of the two armies,

भीष्मद्रोणप्रमुखतः सर्वेषां च महीक्षिताम् ।
उवाच पार्थ पश्यैतान्समवेतान्कुरूनिति ।।२५।।

भीष्म र द्रोणका सामु, ती सबै भूपका अघि ।
भने “लौ पार्थ ! यी हेर, जुटेका कुरुसन्तति” ।।२५।।

In front of Bhishma and Drona and all the rulers of the earth, said: “O Arjuna, behold now all these Kurus gathered together!”

तत्रापश्यत्स्थितान्पार्थः पितृनथ पितामहान् ।
आचार्यान्मातुलान्भ्रातृन्पुत्रान्पौत्रान्सखींस्तथा ।।२६।।

त्यो पछि पार्थले देखे, बाबु, बाजे, गुरुजन ।
मामा, दाजु तथा भाइ, छोरा, नाति सखाकन ।।२६।।

Then Arjuna beheld there stationed, grandfathers, fathers, teachers, maternal uncles, brothers, sons, grandsons and friends, too.

श्वशुरान्सुहृदश्चैव सेनयोरुभयोरपि ।
तान्समीक्ष्य स कौन्तेयः सर्वान्बन्धूनवस्थितान् ।।२७।।
कृपया परयाविष्टो विषीदन्निदमब्रवीत् ।

ससुरा र सबै प्रेमी, ती दुई दलमाझमा ।
डटेका बान्धवै आफ्ना, देखेर अर्जुनै त्यहाँ ।।२७।।
साह्रै दयालु भै उनले, यी कुरा कृष्णमा भने ।

(He saw) fathers-in-law and friends also in both armies. The son of Kunti, Arjuna, seeing all these kinsmen standing arrayed,
Spoke thus sorrowfully, filled with deep pity.

अर्जुन उवाच:

दृष्ट्वेमं स्वजनं कृष्ण युयुत्सुं समुपस्थितम् ।।२८।।

“लडाइँका सबै प्यासा, देख्दा यी स्वजनै हरे !” ।।२८।।

Seeing these, my kinsmen, O Krishna, arrayed, eager to fight,

सीदन्ति मम गात्राणि मुखं च परिशुष्यति ।
वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च जायते ।।२९।।

मेरा अंगहरू गल्छन्, सुक्दछ मुख नै पनि ।
काम्छ देह अहो ! मेरो, हुन्छ रोमाञ्च नै अनि ।।२९।।

My limbs fail and my mouth is parched up, my body quivers and my hairs stand on end!

गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्त्वक्चैव परिदह्यते ।
न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः ।।३०।।

हातबाट धनुष् खस्छ, छाला पोल्छ, जलाउँछ ।
सक्दिन उभिनै फेरि, मनमा भ्रम पर्दछ ।।३०।।

The (bow) “Gandiva” slips from my hand and my skin burns all over; I am unable even to stand, my mind is reeling, as it were.

अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः ।
स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्णसङ्करः ।।४१।।

पाप बढ्न गए कृष्ण ! नासिन्छन् कुलका वधू ।
वर्णसंकर उब्जन्छन्, महिला बिग्रिँदा प्रभु ! ।।४१।।

By prevalence of impiety, O Krishna, the women of the family become corrupt and, women becoming corrupted, O Varsneya (descendant of Vrishni), there arises intermingling of castes!

सङ्करो नरकायैव कुलघ्नानां कुलस्य च ।
पतन्ति पितरो ह्येषां लुप्तपिण्डोदकक्रियाः ।।४२।।

संकर नर्कमा लान्छ, कुलघाती, कुलै अनि ।
पिण्ड—पानी छुटी खस्छन्, यिन्का पितृगणै पनि ।।४२।।

Confusion of castes leads to hell the slayers of the family, for their forefathers fall, deprived of the offerings of rice-ball and water.

दोषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकैः ।
उत्साद्यन्ते जातिधर्माः कुलधर्माश्च शाश्वताः ।।४३।।

वर्णसंकरकारी यी, दोषले कुलघातिकै ।
नासिन्छन् जातिका धर्म, कुलधर्म सनातनै ।।४३।।

By these evil deeds of the destroyers of the family, which cause confusion of castes, the eternal religious rites of the caste and the family are destroyed.

उत्सन्नकुलधर्माणां मनुष्याणां जनार्दन ।
नरकेऽनियतं वासो भवतीत्यनुशुश्रुम ।।४४।।

कुलधर्म विनाशी ती, मानिस हे जनार्दन ! ।
सुन्या छु नर्कमै बस्छन्, अनन्त कालसम्मन ।।४४।।

We have heard, O Janardana, that inevitable is the dwelling for an unknown period in hell for those men in whose families the religious practices have been destroyed!

अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम् ।
यद्राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यताः ।।४५।।

अहो ! कष्ट ! महापाप, गर्न हामी स्वयं डट्यौँ ।
जो राज्य, सुख—लोभैले, कुलै नास्न तयार छौँ ।।४५।।

Alas! We are involved in a great sin in that we are prepared to kill our kinsmen through greed for the pleasures of a kingdom.

यदि मामप्रतीकारमशस्त्रं शस्त्रपाणयः ।
धार्तराष्ट्रा रणे हन्युस्तन्मे क्षेमतरं भवेत् ।।४६।।

न लड्ने शस्त्र त्यागेको, मलाई धार्तराष्ट्र नै ।
रणमा शस्त्र ली मारुन्, मलाई वेश हुन्छ त्यै ।।४६।।

If the sons of Dhritarashtra, with weapons in hand, should slay me in battle, unresisting and unarmed, that would be better for me.

सञ्जय उवाच:

एवमुक्त्वाऽर्जुनः संख्ये रथोपस्थ उपाविशत् ।
विसृज्य सशरं चापं शोकसंविग्नमानसः ।।४७।।

रणमा यो भनी पार्थ, रथका पछि गै बसे ।
वाण साथै धनु त्यागी, मन्मनै शोकले जले ।।४७।।

Having thus spoken in the midst of the battlefield, Arjuna, casting away his bow and arrow, sat down on the seat of the chariot with his mind overwhelmed with sorrow.

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्री कृष्णार्जुनसम्वादेऽर्जुनविषादयोगो नाम प्रथमोऽध्यायः ।।

Thus in the Upanishads of the glorious Bhagavad Gita, the science of the Eternal, the scripture of Yoga, the dialogue between Sri Krishna and Arjuna, ends the first discourse entitled: The Yoga Of Despondency of Arjuna